حتا آن مفسرین روابط بین‌الملل که جنگ اوکرایین را در درون درگیری بین امپریالیسم غربی و روسیه قرار می‌دهند، به کل این درگیری بمثابه یک تلاش برای گذار از تک‌قطبی به چند‌قطبی نگاه می‌کنند؛ خواست غرب برای کنترل منابع طبیعی گسترده روسیه به ندرت در چنین بحث‌هایی مطرح می‌شود. اما قدرت این خواست را نمی‌توان دست کم گرفت. امپریالیسم موفق شده بود بوریس یلتسین را، که بنا به گزارش‌ها همیشه در محاصره تعداد زیادی از پرسنل «سیا» بود، کنترل کند. اما با پوتین، بدون توجه به سایر ایراداتش، این سلطه غرب بر امور روسیه به پایان رسیده است. تعجب‌آور نیست که جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، روز گذشته به صراحت گفت که هدف آمریکا در جنگ اوکرایین، تغییر رژیم در روسیه، یعنی سرکار آوردن یک رژیم «مطیع» متروپل سرمایه‌داری است.
تارنگاشت عدالت – دورۀ سوم
منبع: دمکراسی مردم
نویسنده: پرابهات پاتنایک
۱۲ مارس ۲۰۲۳
امپریالیسم و منابع طبیعی
در میان کشورهای جهان بین سطح «توسعه» و برخورداری از منابع طبیعی یک عدم تقارن عظیم وجود دارد. ، «گروه ۷»، گروه پیشرفته‌ترین کشورها، متشکل از ایالات متحده، بریتانیا، آلمان، فرانسه، ایتالیا، ژاپن و کانادا را در نظر بگیرید. این گروه، در حالی‌که تنها ۱۰ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد، تا سال ۲۰۲۰ بیش از نیمی از ثروت خالص جهانی و تقریباً دو-پنجم تولید ناخالص داخلی جهان را در اختیار داشت (من برای سهولت میانگین طیفی از برآوردها را که بین ۳۲ تا ۴۶ درصد است در نظر گرفته‌ام). قدرت اقتصادی آن مُسَلم است؛ و با این حال از نظر ذخایر منابع طبیعی بسیار ضعیف است.
اجازه بدهید مهم‌ترین منبع طبیعی زمان حاضر، نفت و گاز طبیعی را در نظر بگیریم. تخمین‌ها از ذخایر نفت و گاز جهان بسیار متفاوت است، همانطور که تخمین‌ها از توزیع آن‌ها در بین کشورها متفاوت است. با این حال برخی از نکات آنقدر واضح هستند که تفاوت در برآوردها بر صحت آن‌ها تأثیر نمی‌گذارد. طبق گزارش «اداره اطلاعات انرژی» (EIA ) ایالات متحده، کشورهای «گروه ۷» فقط حدود ۱۳ درصد آن‌را دارند ، و آن هم عمدتاً بخاطر کانادا است (که نزدیک به ۱۰ درصد ذخائر نفت جهان را دارد). درست است که این رقم، نفت شیل را که ایالات متحده اخیراً به سمت آن حرکت کرده است، دربر نمی‌گیرد، زیرا ذخایر نفت شیل اکثر کشورها هنوز مشخص نیستند؛ اما حتا گنجاندن نفت شیل تفاوت چندانی با این واقعیت اساسی ندارد که بخش اصلی ذخایر نفت جهان خارج از مرزهای پیشرفته‌ترین کشورها قرار دارد.
اکنون ذخایر گاز طبیعی را در نظر بگیرید. در اینجا دوباره تفاوت‌های قابل‌توجهی در برآورد کل ذخایر و توزیع آن‌ها در بین کشورها داریم. اما با در نظر گرفتن تخمین‌های «اداره اطلاعات انرژی» برای پایان سال ۲۰۲۰ برای کشورهای «گروه ۷» و تقسیم آن بر کل ذخایر گاز جهانی که ۱۸۸ تریلیون متر مکعب است، پی‌می‌بریم که سهم «گروه ۷» از ذخایر جهانی به کمی بیش از ۸ درصد می‌رسد. گاز شیل دوباره از این تخمین‌ها مستثنا شده است، اما نتیجه‌گیری غیرقابل انکار این است که بخش عمده‌ای از ذخایر گاز جهان خارج از پیشرفته‌ترین کشورها قرار دارد. و با این حال وابستگی این کشورها به نفت و گاز بسیار زیاد است. درست است که اخیراً برخی از آن‌ها تلاش‌هایی برای دور شدن از این سوخت‌ها انجام داده‌اند، و فرانسه بیش‌تر به انرژی هسته‌ای متکی شده است؛ و ترس از تغییرات اقلیمی تا حدودی این متنوع‌سازی را تسریع کرده است. اما واقعیت این است که تا کنون اتکای کشورهای پیشرفته به نفت و گاز هم‌چنان بسیار چشمگیر است، در حالی‌که دسترسی به این منابع در درون مرزهای آن‌ها بسیار محدود است.
ما تا اینجا در مورد کالاهای کشاورزی، که در مورد آن‌ها ظرفیت کشورهای پیشرفته با ملاحظات جغرافیایی محدود است، صحبت نکرده‌ایم. صنعت نساجی پنبه جلودار انقلاب صنعتی در بریتانیا و در نتیجه سرمایه‌داری صنعتی بود؛ اما بریتانیا اصلاً نمی‌تواند پنبه خامی را که تماماً وارداتی بود پرورش دهد. به همین ترتیب، متروپل‌های سرمایه‌داری، که عمدتاً در مناطق معتدل جهان واقع شده‌اند، به سادگی نمی‌توانند طیف وسیعی از محصولات را کشت کنند، یا نمی‌توانند آن‌ها را به مقدار کافی یا در تمام طول سال رشد دهند؛ از سوی دیگر مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری می‌توانند این محصولات را پرورش دهند و به متروپل‌ها عرضه کنند. بنابراین، متروپل‌ها برای عرضه ثابت و در تمام طول سال طیف وسیعی از محصولات، از نوشیدنی‌ها گرفته تا الیاف و مواد غذایی، به شدت به مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری وابسته‌اند. درست است که در سال‌های اخیر کشورهای پیشرفته شروع به تولید مازاد غلات غذایی کرده‌اند. اما این واقعیت وابستگی شدید آن‌ها به مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری را تغییر نمی‌دهد. در واقع از مازاد غلات غذایی آن‌ها برای وادار کردن کشورهای جهان سوم، که عمدتاً در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان واقع شده‌اند، استفاده شده است تا آن‌ها تولید غلات غذایی را کنار بگذارند و به تولید محصولاتی که متروپل‌ها می‌خواهند روی آورند.
بنابراین، این واقعیت غیرقابل تردید باقی می‌ماند که پیشرفته‌ترین کشورهای جهان به شدت به طیف وسیعی از کالاهای اولیه، اعم از منابع معدنی و کالاهای کشاورزی، به دنیای «بیرون» وابسته هستند. آن‌ها باید عرضه ثابتی از این کالاها را با قیمت‌های پایین به دست آورند. در دوران استعمار، آن‌ها بخش قابل‌توجهی از این کالاها را از خارج بدون هیچ‌گونه پرداختی، یعنی به صورت رایگان، به عنوان شکل فیزیکی «تخلیه مازاد» از مستعمرات و نیمه-مستعمرات، به دست می‌آوردند. اما نیاز آن‌ها به چنین منابعی، چه مستعمرات داشته باشند یا نه، چشمگیر باقی می‌ماند.
امپریالیسم که فاز استعماری بخشی از آن بود، این جاری‌شدن آرام طیف کاملی از کالاهای ضروری به قیمت‌های پایین (یا صفر) از «خارج» به متروپل‌ها را که به سادگی نمی‌توانند این کالاها را تولید کنند، تضمین می‌کند. سرکار آوردن رژیم‌هایی که از متروپل‌ها پیروی می‌کنند در کشورهای جهان سوم، از جمله در کشورهای تولیدکننده نفت، یکی از راه‌هایی است که متروپل‌ها اراده خود را تحمیل می‌کند. به دام انداختن کشورها در یک نظام جهانی نئولیبرالی که آن‌ها در آن مجبورند از هرگونه حمایت از اقتصاد داخلی خود چشم بپوشند و مجبور به وابستگی تجاری شوند، یک تاکتیک عمومی‌تر در راستای این هدف است.
برانداختن رژیم‌های «نافرمان» در جهان سوم از راه‌های گوناگون انجام می‌شود، از کودتاهای تحت حمایت «سیا» تا اعمال تحریم‌ها علیه کشورهای دارای چنین رژیم‌هایی. این‌که تعداد کشورهایی که هدف تحریم‌ها قرار گرفته‌اند اخیراً افزایش یافته است، نشانه برجسته مقاومت فزاینده علیه امپریالیسم است؛ و پاشنه آشیل امپریالیسم در آن نهفته است.
اگر تحریم‌ها فقط علیه یک یا دو کشور اعمال شوند، می‌توانند برای امپریالیسم کارساز باشند. اما اگر تعداد کشورهای تحریم‌شده افزایش یابد، نظم جهانی امپریالیستی را به خطر می‌اندازد. کشورهای هدف واقع‌شده می‌توانند برای فرار از اثرات نامطلوب تحریم‌هایی که بر روی تک‌تک آن‌ها تأثیر می‌گذارد دوره هم جمع شوند؛ و حتا کشورهای دیگری که نه جزو متروپل‌ها هستند و نه در فهرست کشورهای تحریم‌شده قرار دارند، برای جلوگیری از پیامدهای زیانبار برای اقتصاد خود، انگیزه دور زدن تحریم‌ها را خواهند داشت. به همین ترتیب، اگر کشور تحریم‌شده بزرگ بوده و خود کاملاً متنوع باشد، تحریم‌ها علیه آن شانس خوبی برای بومرنگ شدن علیه امپریالیسم دارند، همانطور که اخیراً با تحریم‌ها علیه روسیه اتفاق افتاد.
رسانه‌های غربی جنگ اوکرایین را به گونه‌ای معرفی می‌کنند که گویا فقط یک سال پیش آغاز شد و نتیجه رفتار تهاجمی یک قدرت بزرگ نسبت به یک همسایه کوچک‌تر بود. اما، در واقع این درگیری تقریباً یک دهه پیش، زمانی آغاز شد که ویکتور یانوکوویچ، رئیس‌جمهور بطور دموکراتیک انتخاب‌شده اوکرایین، در یک عملیات برنامه‌ریزی شده بوسلیه نئوکان‌ها با کمک «سیا» سرنگون شد. بنابراین، در زیربنای درگیری کنونی، یک درگیری اساسی‌تر بین امپریالیسم غربی و روسیه قرار دارد که دارای یک پنجم کل ذخایر جهان و بزرگ‌ترین ذخایر در بین همه کشورها است، و هم‌چنین حدود ۵ درصد از ذخایر نفت جهان را در اختیار دارد.
حتا آن مفسرین روابط بین‌الملل که جنگ اوکرایین را در درون درگیری بین امپریالیسم غربی و روسیه قرار می‌دهند، به کل این درگیری بمثابه یک تلاش برای گذار از تک‌قطبی به چند‌قطبی نگاه می‌کنند؛ خواست غرب برای کنترل منابع طبیعی گسترده روسیه به ندرت در چنین بحث‌هایی مطرح می‌شود. اما قدرت این خواست را نمی‌توان دست کم گرفت. امپریالیسم موفق شده بود بوریس یلتسین را، که بنا به گزارش‌ها همیشه در محاصره تعداد زیادی از پرسنل «سیا» بود، کنترل کند. اما با پوتین، بدون توجه به سایر ایراداتش، این سلطه غرب بر امور روسیه به پایان رسیده است. تعجب‌آور نیست که جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، روز گذشته به صراحت گفت که هدف آمریکا در جنگ اوکرایین، تغییر رژیم در روسیه، یعنی سرکار آوردن یک رژیم «مطیع» متروپل سرمایه‌داری است.
اما تحمیل هم‌زمان تحریم‌ها بر بسیاری از کشورها، از جمله حتا کشور بزرگی مانند روسیه، آسیبرسانی به امپریالیسم غربی را آغاز کرده است. نه تنها مردم کشورهای هدف واقع‌شده، بلکه حتا کارگران کشورهای تحریم‌کننده از اثرات تحریم‌ها رنج می‌برند. سختی‌هایی که به دلیل عدم واردات گاز طبیعی به آن‌ها وارد می‌شود، هزاران کارگر را در سراسر اروپا در تظاهرات ضد-جنگ و ضد-تورم، که مقیاس آن از دهه ۱۹۷۰ بی‌نظیر بوده است به خیابان‌ها آورده است. و برخلاف آن‌چه که شخص در هنگام اعمال تحریم‌ها انتظار دارد، یعنی کاهش ارزش پول کشور تحریم‌شده و تسریع تورم در آن‌جا، ارزش روبل در عمل نسبت به دلار افزایش یافته است و خود کشورهای تحریم‌کننده ویرانگری تورم را تجربه می‌کنند. کم‌ترین تردیدی نمی‌توان داشت که امپریالیسم در حال‌حاضر وارد دوران سختی شده است.
https://peoplesdemocracy.in/2023/0312_pd/imperialism-and-natural-resources