روسای جمهور روسیه، ترکمنستان، آذربایجان، ایران و قزاقستان در ششمین اجلاس سران خزر، عشق آباد، ۲۹ ژوئن ۲۰۲۲.
تارنگاشت عدالت – دورۀ سوم
منبع: پیام مردم
نویسنده: ام. ک. بهادراکومار
۲۱ ژوئیه ۲۰۲۲
با کسب مزیت بوسیله روسیه به دلیل تحولات اخیر در جنگ اوکرایین، یک «بازی بزرگ» در قفقاز و آسیای مرکزی در شرف تکوین است. قدرت‌های غربی نیز با تأخیر وارد صحنه شده‌اند. یکی از نکات کلیدی بیانیه پایانی اجلاس عشق آباد، تکرار یک اصل اساسی مبنی بر حذف کامل نیروهای مسلح همه قدرت‌های فرامنطقه‌ای از دریای خزر بود، که در درجه نخست منافع ژئوپولیتیک روسیه و ایران را تامین می‌کند. واشنگتن با تأخیر دریافته است که روسیه از اتحاد غربی هشیارانه‌تر عمل کرده و در بازی بزرگ در شرق منطقه دریای سیاه دست بالا را دارد. از اینرو، استراتژی غرب در قبال قفقاز و آسیای مرکزی در حال تغییر است. ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو قرار است امروز در بروکسل با جیحون بایراموف وزیر امور خارجه آذربایجان دیدار کند. همه این‌ها در حالی صورت می‌گیرد که چارلز میشل، رئیس شورای اروپا، تلاش‌ها برای میانجیگری بین آذربایجان و ارمنستان را هدایت می‌کند. به مثابه بخشی از تلاش‌های دیپلماتیک اتحادیه اروپا، میشل در ماه آوریل میزبان دیداری در بروکسل بین علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان نخستوزیر ارمنستان بود، که در آن دو طرف تمایل خود را برای تضمین یک توافق صلح ابراز کردند. هفته گذشته، ویلیام برنز، رئیس «سیا»، در این رابطه به ایروان سفر کرد.
«بازی بزرگ» اوکرایین خود را در ماوراء قفقاز نشان می‌دهد
اگر بتوان استعاره «بازی بزرگ» را در بحران اوکرائین به کار برد، با گسترش سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در هسته آن، انعکاس آن در سراسر فضای اوراسیا آغاز شده است. بازی بزرگی که در سال‌های اخیر در مناطق قفقاز و آسیای مرکزی در سایه کمین کرده بود، بنحو مشهودی شتاب می‌یابد.
لبه بازی، پیش از هر چیز دیگر، هدف قرار دادن روسیه و چین بوسیله ایالات متحده است. این بازی در حال گسترش را نمی‌توان دست کم گرفت، زیرا پیامد آن ممکن است بر شکل‌گیری الگوی جدیدی از نظم جهانی تأثیر بگذارد.
با شروع «اجلاس خزر» در عشق آباد در ۲۹ ژوئن، الگوهای به هم پیوسته بازی بزرگ در قفقاز ظاهر می‌شوند. این واقعیت که علی‌رغم درگیری شدید در اوکرائین، «اجلاس خزر» اصلاً برنامه‌ریزی شده بود – و این‌که ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه برای شرکت در آن وقت گذاشت – گواه بر اهمیت بالای این رویداد بود.
اساساً، رؤسای جمهور پنج کشور ساحلی – قزاقستان، ایران، ترکمنستان، آذربایجان و روسیه – ساعت‌های خود را بر اساس «کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر» – «قانون اساسی دریای خزر» – که در آخرین اجلاس آن‌ها در سال ۲۰۱۸ امضاء شد، هماهنگ نمودند. آن‌ها ضمن انجام این کار، وضعیت بین‌المللی کنونی و روندهای ژئوپولیتیک در سراسر جهان را بررسی نمودند.
بنابراین، یکی از نکات کلیدی بیانیه پایانی اجلاس عشق آباد، تکرار یک اصل اساسی مبنی بر حذف کامل نیروهای مسلح همه قدرت‌های فرامنطقه‌ای از دریای خزر بود، که در درجه نخست منافع ژئوپولیتیک روسیه و ایران را تامین می‌کند.
این واقعیت را که سران کشورهای حاشیه دریای خزر کتباً این‌را تأیید نمودند می‌توان نتیجه اصلی این اجلاس دانست. ثانیاً، رهبران بر ارتباطات حمل و نقل خزر تمرکز نموده و توافق کردند که این منطقه می‌تواند به کانونی برای دالان‌های شرق – غرب و شمال – جنوب تبدیل شود.
احلاس سران کشورهای حاشیه دریای خزر تنها پنج هفته پس از آن برگزار شد که نیروهای روسیه کنترل شهر بندری ماریوپل را در ۲۱مه به دست گرفتند، و برتری کامل خود را بر دریای آزوف و تنگه کرچ در شرق کریمه برقرار کردند. تنگه کرچ یک نقش استراتژیک در سیاست‌های روسیه دارد، و به مثابه یک دروازه دریایی باریک (۵ کیلومتر طول و ۴٫۵ کیلومتر عرض در باریک‌ترین نقطه)، دریای سیاه را از طریق دریای آزوف به آبراه‌های اصلی روسیه از جمله دُن و ولگا وصل می‌کند.
در واقع، این هنوز کاملاً درک نشده است که آزادسازی ماریوپل بوسیله نیروهای روسی، در ژئوپلیتیک کل خشکی اوراسیا یک رویداد مهم در این بازی بزرگ بود، زیرا تنگه کرچ ترانزیت دریایی از دریای سیاه به مسکو و سنت پترزبورگ، و هم‌چنین ترانزیت مسیر استراتژیک دریایی بین دریای خزر (از طریق کانال ولگا-دُن) به دریای سیاه و مدیترانه را تضمین می‌کند.
شبکه آبراه عمیق متحد روسیه اروپایی که دریای آزوف و دریای خزر را به دریای بالتیک و مسیر دریا شمال متصل می‌کند.
اکنون، برای دیدن «تصویر بزرگ» در این‌جا، این را در نظر بگیرید که رودخانه ولگا دریای خزر را به دریای بالتیک و هم‌چنین به مسیر دریای شمال (از طریق آبراه ولگا – بالتیک) متصل می کند. کافی است گفته شود که روسیه کنترل یک شبکه یکپارچه آبراه‌ها را، که دریای سیاه و دریای خزر را به دریای بالتیک و مسیر دریای شمال، که یک خط کشتیرانی به طول ۴۸۰۰ کیلومتر است، و با عبور از سییری و خاور دور اقیانوس اطلس را به اقیانوس آرام متصل می‌کند، به دست آورده است.
بدون تردید، این یک تحکیم شگفت‌انگیز به‌اصطلاح «هارتلند» است – طبق نظریه سر هالفورد مکیندر (۱۹۰۴) هر کس اروپای شرقی را کنترل کند، هارتلند و «جزیره جهانی» را کنترل می‌کند.
بنابراین، با نگاه به گذشته، تردیدی وجود ندارد که یکپارچگی کریمه با فدراسیون روسیه در سال ۲۰۱۴ یک شکست بزرگ برای ایالات متحده و ناتو بود. پوتین واشنگتن و متحدانش را غافلگیر کرد. هدف آن‌ها برای ادغام اوکرائین در ناتو پیچیده شد.
ایالات متحده برای دومین بار زمانی غافلگیر شد که در روزهای اولیه عملیات نظامی ویژه کنونی، هنگامی که همه نگاه‌های غربی به منطقه کی‌یف متمرکز شده بود، نیروهای روسی شهر جنوبی بسیار استراتژیک خرسون را در ۲ مارس تصرف کردند. اهمیت آن را فقط کسانی درک می‌کردند که می توانستند بازی بزرگ در حال وقوع در اوکرایین را چیزی بیش از یک درگیری نظامی صرف درک کنند. (اکثر آمریکایی‌ها هنوز این‌را درک نمی‌کنند.)
تصرف خرسون در اوایل ماه مارس عملاً به معنی پایان طرح ناتو برای گسترش حضور نظامی خود در حوضه دریای سیاه بود. امروز، زمانی که روسیه کنترل کل حوضه دریای آزوف را به دست گرفته است، بازی برای ایالات متحده و ناتو عملاً پایان یافته است. روسیه در حال حاضر عملاً دسترسی دنیپر به دریای سیاه و دریای سیاه بخ دنیپر را کنترل می کند. و دنیپر اصلی‌ترین راه رودخانه‌ای برای اتصال حمل و نقل اوکرایین به بازار جهانی است.
ماوراء قفقاز
در شرق تنگه کرچ، منطقه کراسنودار روسیه قرار دارد که از جنوب تا نووروسیسک، بزرگ‌ترین بندر تجاری روسیه در دریای سیاه، در تقاطع خطوط لوله نفت و گاز بین دریای سیاه و دریای خزر امتداد دارد. بطور خلاصه، تنگه کرچ در رابطه با مسیرهای حمل و نقلی که اروپای غربی و شرقی را به حوزه دریای خزر، قزاقستان و چین متصل می‌کنند، حرف آخر را به روسیه می‌دهد. به دیگر سخن، این بخش از عملیات نظامی ویژه روسیه به بخشی جدایی‌ناپذیر از پروژه اوراسیا مسکو تبدیل می شود که با «ابتکار کمربند و جاده» چین متصل می‌شود.
واشنگتن با تأخیر دریافته است که روسیه از اتحاد غربی هشیارانه‌تر عمل کرده و در بازی بزرگ در شرق منطقه دریای سیاه دست بالا را دارد. از اینرو، استراتژی غرب در قبال قفقاز و آسیای مرکزی در حال تغییر است. ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو قرار است امروز در بروکسل با جیحون بایراموف وزیر امور خارجه آذربایجان دیدار کند.
نکته مهم این‌که، بایراموف امروز در نشست شورای همکاری اتحادیه اروپا و آذربایجان در بروکسل نیز شرکت کرد. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا سپس در کنفرانس خبری مشترک با بایراموف گفت: «آذربایجان شریک مهم اتحادیه اروپا است و همکاری ما می‌شود.» در عین‌حال، روز گذشته، اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا برای امضای یادداشت تفاهم با آذربایجان در زمینه همکاری انرژی، به باکو سفر کرد.
همه این‌ها در حالی صورت می‌گیرد که چارلز میشل، رئیس شورای اروپا، تلاش‌ها برای میانجیگری بین آذربایجان و ارمنستان را هدایت می‌کند. به مثابه بخشی از تلاش‌های دیپلماتیک اتحادیه اروپا، میشل در ماه آوریل میزبان دیداری در بروکسل بین علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان نخستوزیر ارمنستان بود، که در آن دو طرف تمایل خود را برای تضمین یک توافق صلح ابراز کردند. هفته گذشته، ویلیام برنز، رئیس «سیا»، در این رابطه به ایروان سفر کرد. بدیهی است که واشنگتن و بروکسل به طور مشترک در حال تدوین یک برنامه بازی برای جایگزینی روسیه و ترکیه هستند که تاکنون نقش‌های اصلی را در ماوراء قفقاز بر عهده داشته‌اند.
تردیدی وجود ندارد که مسکو از نزدیک حرکات هماهنگ آمریکا- اتحادیه اروپا- ناتو در قفقاز را که بر آذربایجان متمرکز است، و هدف آن تضعیف قدرت روسیه در دریای سیاه و مناطق دریای خزر است – و برای پیشروی استراتژی‌های ناتو در قبال آسیای مرکزی و سین‌کیانگ یک انع بزرگ بشمار می‌آید، زیر نظر دارد. این یک بازی بسیار مهم است.
یادآور می‌شود که پوتین در ۲۲ فوریه، درست دو روز پیش از آغاز عملیات نظامی ویژه در اوکرایین، در کرملین میزبان الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان بود. آن‌ها «یک توافق‌نامه گسترده» را امضا کردند که جزئیات آن فاش نشد. عنوان این سند «بیانیه پیرامون تعامل متحدین» است.
بدیهی است که آذربایجان نفت‌خیز که نه تنها یک کشور ساحلی دریای خزر است، بلکه دروازه‌ای به آسیای مرکزی و منطقه ولگا روسیه می‌باشد، قرار است یک نقش کلیدی در بازی بزرگ در دوره پیش رو ایفا کند.
https://peoplesdispatch.org/2022/07/21/ukraines-great-game-surfaces-in-transcaucasia/
پیوند کوتاه: https://tinyurl.com/mry4mw5r