تارنگاشت عدالت – دورۀ سوم
منبع: بنیاد فرهنگ استراتژیک، ۶ آوریل ۲۰۲۱
نویسنده: ولادیمیر پروخاتیلوف
دالان طلایی به افغانستان اقتصاد ازبکستان را نابود می‌کند
پیرامون نسخه آمریکایی «جاده ابریشم نوین»
باختیور ارگاسف، کارشناس برجسته علوم سیاسی ازبکستان، و سرپرست «مرکز ابتکارات پژوهشی مانو» از پروژه ساختمان دالان ماوراء – افغانستان از شهر مزارشریف در شمال افغانستان تا پیشاور پاکستان شدیداً انتقاد کرد.
ازبکستان در دسامبر ۲۰۱۸ طرح را ارائه نمود. جالب این است که این طرح احیای طرح راهآهن هند- ولگا است که در سال ۱۸۷۴ در سن پترزبوگ در مجله «نیوا» بوسیله مهندس استپان برانوسکی منتشر شد. آن طرح به گفته «نیوا» هدف «آوردن کامل صلح به آسیای مرکزی… تابع کردن آسیای مرکزی به مقررات گمرگی ما… ارتقای توسعه و شکوفایی برای صنعت روسیه و نتیحتاً افزایش رفاه مردم در حکومت ما را دنبال می‌کرد.» اجرای طرح به علت «عدم اطمینان از موضع ژئوپولتیک افغانستان» در نزد مقامات امپراتوری روسیه عملی نشد.
و طرح کنونی دالان ماوراء – افغانستان تابع منطق نسخه آمریکایی از «جاده ابریشم نوین» در چهارچوب مفهوم «آسیای مرکزی بزرگ‌تر» فردریک استار است. همانطور که نوشتیم استار جداکردن پنج جمهوری آسیای مرکزی از روسیه و چین، و قرار دادن آن‌ها را در زیر نفوذ آمریکا پیشنهاد می‌کند.
تا این اواخر، تاشکند دو گزینه را برای دالان ماوراء افغانستان در نظر داشت. نخست، از مزارشریف تا هرات با دسترسی به شبکه راهآهن ایران. دوم، از مزارشریف از طريق کابل تا پیشاور و از آن‌جا به بندرهای گوادر و کراچی در پاکستان (برای سهولت، دو گزینه ایرانی و پاکستانی). برای ایالات متحده، موضوع اصلی در این‌حا این است که مواضع روسیه، چین و ایران را تضعیف کند. و به گفتۀ الکساندر کنیازف شرق‌شناس روسی، در سال‌های اخیر، علاقه تاشکند به شرکت در راه‌های حمل‌ونقل مورد نظر غرب چشمگیر شده است.
برداشت آمریکایی از «جاده ابریشم نوین» ساختمان خط لوله گاز «تاپی» ( ترکمنستان – افغانستان – پاکستان – هند) را در نظر دارد، که باید راه را برای گاز ترکمنستان، و برای خط انتقال برق آسیای مرکزی – آسیای جنوبی برای صدور برق از قرقیزستان و تاجیکستان به افعانستان و پاکستان هموار سازد. در مورد دالان ریلی ماوراء – افغانستان، این باید افغانستان تحت کنترل آمریکا را با جمهوری‌های آسیای مرکزی و با بنادر در ساحل اقیانوس هند متصل نماید. در صورت موفقیت، آمریکایی‌ها یک مشکل استراتژیک را حل خواهد کرد: آن‌ها جمهوری‌های آسیای مرکزی را از نظر حمل‌ونقل و ارتباطات از روسیه و چین جدا خواهند کرد.
تاشکند پیش از این خط ریلی به ایران را که مغایر با منافع ایالات متحده است رها کرد و گزینه دوم را برگزید. در ۲ فوریه در تاشکند، هیأت‌های نمایندگی ازبکستان، افغانستان و پاکستان نقشه‌راه طرح را امضاء کردند. مطالعات نقشه‌برداری (ژئودتیک)، آب‌های زیرزمینی (هیدرولوژیک)، جانگاری (توپوگرافیک) مسیر آغاز شده است. انتظار می‌رود طرفین تا ماه مه، بررسی امکان‌پذیری و سازوکارهای تأمین مالی طرح را انجام دهند.
الدور آریپوف سرپرست «مؤسسه مطالعات استراتژیک و بینالمللی» زیر نظر رئیس‌جمهور ازبکستان، مزیت اصلی مسیر پاکستان بر مسیر ایران را سوددهی بزرگ حمل‌ونقل باری می‌داند، اما باختیور ارگاسف کاملاً با این مخالف است. او مشکل اصلی مسیر پاکستان را هزینه بالای آن می‌داند. مسیر مزارشریف – کابل – پیشاور «تقریباً بطور کامل از کوه‌ها و دره‌ها می‌گذرد، که بدون تردید بطور جدی بر هزینه آن تأثیر خواهد گذاشت – تعداد تونل‌ها و پل‌هایی را که لازم است ساخته شوند در نظر بگیرید… تخمین‌ها همه تفریبی است.»
به گفته «وزارت سرمایه‌گذاری و تجارت خارجی ازبکستان» طرح «بانک حهانی، بانک توسعه آسیایی، بانک اروپایی برای نوسازی و توسعه، بانک سرمایه‌گذاری اروپایی، بانک توسعه اسلامی، بانک سرمایه‌گذاری زیرساختی آسیایی و بانک آمریکایی توسعه و همکاری بینالمللی» را در نظر گرفت. اما، اخیراً روشن شده است که چنین نخواهد شد: «آن‌ها می‌خواهند بار مالی اصلی را به ازبکستان و پاکستان تحمیل کنند.» در مورد مقامات افغانستان، آن‌ها از تأمین مالی ساختمان «مسیر طلایی» امتناع می‌کنند.
روسای شرکت‌های حمل‌ونقل که کارشنایان «مرکز مانو» با آن‌ها مصاحبه کردند گفتند مسیر به پیشاور از قلمرو تحت کنترل طالبان (که در روسیه غیرقانونی است) می‌گذرد، در نتیجه مبالغ بیمه‌ای که برای ترابری پرداخت خواهد شد «کالاها را طلا خواهد کرد.» و حتا با مبالغ عظیم بیمه، تضمینی وجود ندارد که کالاها به پیشاور برسند. کارشناسان به شوخی می‌گویند: «حتا اگر مسیر به پیشاور کار کند، و قطار‌ها به راه بیفتند، قطارهای زره‌پوش باید آن‌ها را دنبال کنند.»
گلنارا بکماگامبتووا، سرپرست بخش مشکلات پیچیده ترابری در «مؤسسه پژوهشی ترابری و ارتباطات» به وجود خطر دیگر اشاره می‌کند: ترانزیت مواد مخدر، که افغانستان مرکز اصلی تولید آن است. براین اساس، کالاها، و وسائل نقلیه‌ای که از این کشوها می‌آیند می‌توانند بوسیله مقامات دولتی به مثابۀ ریسک بالا طبقه‌بندی شوند، که کنترل مرزی شدیدتر، و نتیجتاً تأخیر در مرزها را به دنبال خواهد داشت.»
از افغانستان دو خطر اصلی ازبکستان را تهدید می‌کند: قاچاق مواد مخدر و صدور افراط‌گرایی اسلامی. «جنبش اسلامی ازبکستان» که در روسیه غیرقانونی است، و اخیراً از فهرست سازمان‌های تروریستی وزارت امور خارجه ایالات متحده خارج شد، از افغانستان به عنوان پایگاه استفاده می‌کند.
الکساندر کنیازف می‌گوید «روسیه و قزاقستان در مورد طرح مورد بحث موضعی دوپهلو دارند، آمادگی خود را برای بحث اعلام می‌کنند، اما از اعلام آمادگی خود برای شرکت در آن خودداری می‌نمایند.»
و در مورد ایالات متحده، دالان ریلی مزارشریف – کابل – پیشاور دسترسی مستقیم به آسیای مرکزی از طريق افغانستان است، جایی که سربازان آمریکایی در آن مستقر هستند، برای انتقال تجهیزات نظامی، مهمات، سوخت، راهآهن جایگزینی ندارد. دیمتری ورخاتورف، کارشناس روسی علوم سیاسی در «مرکز مطالعه افغانستان مدرن» گفت: «این چیزی است که پنتاگون برای چندین دهه خواب آن‌را می‌دید – یک مسیر حمل‌ونقل قابل اطمینان به اعماق آسیای مرکزی.»
اقتصاد ازبکستان مطمئناً به دالان‌های امن، و از نظر اقتصادی مناسب، به بنادر نیاز دارد. اما، دالان ماوراء – افغانستان در نسخه طراحی شده چنین دالانی نیست.
https://www.fondsk.ru/news/2021/04/06/zolotoj-koridor-v-afganistan-razorit-uzbekskuju-ekonomiku-53319.html
پیوند کوتاه: https://tinyurl.com/uaks5rt5