تارنگاشت عدالت – دورۀ سوم
۱۲ مهر ۱۴۰۰
در بیست‌ویکمین نشست سازمان همکاری شانگهای کوه موش زایید!
روابط وابستگی متقابلِ نابرابر، که بر روابط همه دولت‌های سرمایه‌داری حاکم است، با شماری از اتحادیه‌ها، سازمان‌ها و توافق‌نامه‌های بین‌المللی و منطقه‌ای که آن‌ها نیز بطور غیرمستقیم توازن نیرو را بازتاب می‌دهند، و در عین‌حال اغلب به میدانی برای رقابت مبدل می‌شوند شکل می‌گیرند. در سال‌های اخیر، علاوه بر شناخته شده‌ترین سازمان‌ها (مانند سازمان ملل، ناتو، اتحادیه اروپا، سازمان امنیت و همکاری اروپا، سازمات تجارت جهانی، گروه ۷، گروه۲۰) تحت رهبری ایالات متحده، سازمان‌های جدیدی ظهور کرده‌اند، مانند بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی)، سازمان همکاری شانگهای ، تحت رهبری چین، سازمان پیمان امنیت جمعی و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، تحت رهبری روسیه. این اتحادیه‌ها، که بر اساس سرمایه‌داری انحصاری ایجاد شده‌اند، علی‌رغم اعلامیه‌ها و «سرعت»های متفاوت، ماهیت طبقاتی یکسان دارند، انجمن‌های دولت‌های سرمایه‌داری هستند و هدف آن‌ها تقویت قدرت، موقعیت اقتصادی و ژئوپولیتیک بورژوازی‌های شرکت‌کننده در آن‌ها در تقسیم و بازتوزیع جهان است. («پیرامون چارچوب سیاسی – نظامی بین‌المللی جهان مدرن»، الیسئوس واگناس، عضو کمیته مرکزی، و مسئول بخش بین‌الملل کمیته مرکزی حزب کمونیست یونان).
***
نشست «سازمان همکاری شانگهای» در بیستمین سالگرد تشکیل آن، و نشست «سازمان پیمان امنیت جمعی» در روزهای ۱۶ و ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ در شهر دوشنبه تاجیکستان برگزار شد.
همانطور که انتظار می‌رفت بحران افغانستان در کانون بحث‌های بیست‌ویکمین نشست سازمان همکاری شانگهای قرار داشت. با این وجود، در «بیانیه دوشنبه سازمان همکاری شانگهای» اشاره به این موضوع بسیار کوتاه و کلی است، و مضمون آن طی چند هفته اخیر از جانب طیف گسترده‌ای از رهبران و سیاستمداران سراسر جهان ابراز شده است.
در این سند ۸۳۰۰ کلمه‌ای، کم‌تر از ۱۷۰ کلمه به وضعیت افغانستان اختصاص یافت. بیانیه فقط به سه نکته پوچ اشاره می‌کند، به این‌که، کشورهای عضو «سازمان همکاری شانگهای»
● از ظهور افغانستان به مثابه یک «دولت مستقل، بی‌طرف، متحد، دمکراتیک و صلح‌دوست، عاری از تروریسم، جنگ و موادمخدر» حمایت می‌کنند؛
● به «مهم بودن داشتن یک دولت فراگیر» در افغانستان معتقدند؛ و
● «تلاش‌های فعال» جامعه بین‌المللی را برای تسهیل بازگشت آوارگان افغانی به کشورشان مهم تلقی می‌کنند.
متن این بخش از بیانیه بیست‌ویکمین نشست سازمان همکاری شانگهای به شرح زیر است:
۳۱- کشورهای عضو از این فرض حرکت می‌کنند که برای حل سیاسی و دیپلماتیک وضعیت‌های درگیری در مناطق مختلف جهان بر اساس رعایت دقیق هنجارها و اصول حقوق بین‌الملل به رسمیت شناخته‌شده، هیچ جایگزینی وجود ندارد.
۳۲- دولت‌های عضو سازمان همکاری شانگهای معتقدند که یکی از مهم‌ترین عوامل در حفظ و تقویت امنیت و ثبات در منطقه سازمان همکاری شانگهای، حل‌و‌فصل زودهنگام وضعیت در افغانستان است. آن‌ها از ظهور افغانستان به مثابه یک کشور مستقل، بی‌طرف، متحد، دموکراتیک و صلح‌طلب، عاری از تروریسم، جنگ و موادمخدر حمایت می‌کنند.
۳۳- دولت‌های عضو معتقدند وجود یک دولت فراگیر در افغانستان، با نمایندگان همه گروه‌های قومی، مذهبی و سیاسی جامعه افغانستان بسیار مهم است.
۳۴- دولت‌های عضو سازمان همکاری شانگهای، ضمن تأکید بر اهمیت سال‌های زیاد مهمان‌نوازی و کمک مؤثری که کشورهای منطقه‌ای و همسایه به آوارگان افغانی ارائه داده‌اند، این را مهم می‌دانند که جامعه بین‌المللی تلاش‌های فعال را برای تسهیل بازگشت محترمانه، امن و پایدار آن‌ها به میهن‌شان انجام دهد.
ناتوانی نشست دوشنبه سازمان همکاری شانگهای در رسیدن به اجماع، بطور خاص،به علت وجود اختلافات بزرگ بین دولت‌های عضو آن پیرامون بحران افغانستان و چگونگی برخورد با طالبان؛ و بطور عام، به علت سیاست به اصطلاح «برد – برد» جمهری خلق چین در همه سازمان‌ها و گروه‌بندی‌های منطقه‌ای است، که عمدتاً از هرگونه پیمان و گروه‌بندی نظامی – دفاعی جمعی احتراز می‌کند و همه تلاش خود را بخرج می‌دهد تا گروه‌بندی‌هایی مانند سازمان همکاری شانگهای را بر محوریت تجارت آزاد، سازمان تجارت جهانی، و اصول و هنجارهای حاکم بر آن سازمان قرار دهد.
اختلافات و تضادهای بنیادین و رقابت‌ها بین دولت‌های عضو سازمان همکاری شانگهای
۱) اختلاف و رقابت بین پاکستان و هند. هند از یک سو عضو کامل «سازمان همکاری شانگهای» است، و از سوی دیگر در «گفت‌و‌گوی امنیتی چهارجانبه» (QUAD)، که نشست آن در ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۱ در واشنگتن برگزار شد، و در استراتژی آمریکا در منطقه هند – پاسیفیک در کنار ایالات متحده، استرالیا و ژاپن قرار دارد.
نقش پاکستان در حمایت از جهادگرایان آمریکایی در منطقه و جهان، از اواسط دهه ۱۹۷۰ میلادی روشن، مستند، و دانسته است. پاکستان که متحد اصلی و سنتی ایالات متحده و چین در غرب آسیا است، و از چند سال پیش موضوع ایجاد ناتوی اسلامی با شرکت رژیم‌های مرتجع عرب و ترکیه را به مثابه جانشین «سنتو» پیش از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ ایران پیش می‌بَرد، هفته گذشته با ترکیه و جمهوری آذربایجان در باکو در «رزمایش سه برادر -۲۰۲۱» شرکت کرد.
در نشست اخیر مجمع عمومی سازمان ملل، عمران خان رییس‌جمهور پاکستان و «برادر» او، رجب طیب اردوغان به بهانه کشمیر به هند حمله کردند، نماینده هند در همان نشست در پاسخ، پاکستان را بزرگ‌ترین حامی تروریسم در جهان نامید و از سیاست اردوغان در باره قبرس انتقاد کرد.
۲) اختلاف و رقابت بین هند و چین. این دو عضو بزرگ سازمان همکاری شانگهای سال گذشته در مرز مشترک خود تا حد یک درگیری نظامی گسترده پبش رفتند. اما، هیچ‌یک از آن‌ها در هیچ سند، اظهار نظر یا بیانیه‌ای خواهان حل اختلافات خود با استفاده سازوکارهای سازمان همکاری شانگهای نشدند، زیرا این سازمان بر خلاف تصور و توهم خام‌اندیشان سیاسی چنین مأموریت، وظیفه، و عملکردی برای خود قائل نیست.
هند از یک سو، برای مقابله با خطر چین در مرز خود، در صدد است از روسیه، عضو دیگر سازمان همکاری شانگهای سامانه دفاع موشکی اس – ۵۰۰ بخرد (شبیه خرید سامانه موشکی اس – ۴۰۰ به وسیله ترکیه عضو ناتو از روسیه)، و از سوی دیگر، برای مقابله با نفود و حضور چین در منطقه هند – پاسیفیک شریک استراتژیک، نظامی، اطلاعاتی ایالات متحده، استرالیا و ژاپن است.
۳) اختلافات و درگیری‌های نظامی پراکنده بین تاجیکستان و قرقیزستان. در آوریل و مه سال ۲۰۲۱ درگیر‌های نظامی بین این دو کشور در منطقه مرزی بادکن قرقیزستان و اسفره تاجیکستان به کشته‌دن ده‌ها نفر منجر شد.
۴) اختلاف بین تاجیکستان و ازبکستان پیرامون برخورد با بنیادگرایی اسلامی. اخیراً دیوان عالی ازبکستان به ابراهیم بیک چکابایف یکی از رهبران باسماچی و دوازده نفر دیگر که در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ توسط دادگاه شوروی به مجازات اعدام محکوم شده بودند، اعاده حیثیت کرد. رئیس‌جمهور شوکت میرضیایف در اینمورد گفت: «… تقریباً پس از صد سال، عدالت پیروز شد … لازم است کار شریف با هدف بازگرداندن حرمت و عزت وطن‌پرستان ملی ادامه یابد. («باسماچی، انگلوساکسون‌ها و طالبان»، بنیاد فرهنگ استراتژیک، ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱، برگردان فارسی از تارنگاشت عدالت – دورۀ سوم).
تاجیکستان که پس از فروپاشی اتحاد شوروی، در جنگ داخلی با اسلام‌گرایان «حزب نهضت اسلامی تاجیکستان»، که از حمایت دولت اول طالبان برخوردار بود بیش از ۱۰۰ هزار نفر کشته داده است، پیرامون بحران افغانستان موضع مستقل خود را دارد، موضعی که در تقابل با مواضع مشترک چین و پاکستان در برخورد با دولت دوم طالبان قرار دارد.
در نشست سازمان همکاری شانگهای در شهر دوشنبه، تاجیکستان و هند با پیشنهاد چین و پاکستان در حمایت از شرکت نماینده طالبان در نشست (افغانستان عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای است) مخالفت کردند. («سخنرانی نخست‌وزی مودی در نشست وسیغ سازمان همکاری شانگهای – سازمان پیمان امنیت جمعی، ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱»، برگردان فارسی از تارنگاشت عدالت – دورۀ سوم).
تاجیکستان که در چهارچوب «سازمان پیمان امنیت جمعی» میزبان پایگاه نظامی روسیه است در روزهای ۲۹ و ۳۰ سپنیامر ۲۰۲۱ در مرز با افغنستان رزمایش دفاعی برگزار نمود.
۵) رویکرد نگاه به غرب برخی از اعضای سازمان همکاری شانگهای. قزاقستان، قرقیزستان، و ازبکستان، بطور مستقیم یا از طریق ترکیه هر چه بیش‌تر رویکرد نگاه به غرب را دنبال می‌کنند. این سه عضو سازمان همکاری شانگهای، در عین‌حال، در کنار ترکیه، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان عضو «شورای همکاری دولت‌های ترک‌زبان» هستند.
نورسلطان نظربایف رییس‌جمهور پیشین قزاقستان در نشست مارس ۲۰۲۱ این شورا گفت: «در اجلاس باکو، من پیشنهاد کردم که سطح شورای همکاری کشورهای ترک زبان به سطح سازمان ارتقاء یابد….»
قزاقستان اگر نه مبتکر، بلکه یک شرکت‌کننده فعال در چهارچوب C5+1 (کشورهای آسیای مرکزی به علاوه ایالات متحده)، بازهم بدون روسیه، بوده است. قزاقستان به همراه ایالات متحده به طور منظم رزمایش نظامی«عقاب صحرا» را که برای ژوئیه ۲۰۲۱ برنامه‌ریزی شده است انجام می‌دهد. ایالات متحده هم‌چنین مجتمع‌های ویژه «کمیته امنیت ملی» (KNB) قزاقستان را برای قرارگاه‌های مرزی در مرز با چین و برای رصد ناوگان روسیه در خزر تأمین کرد.
در سپتامبر ۲۰۲۰، «شورای عالی اصلاحات» زیر نظر رئیس‌جمهور قزاقستان ایجاد شد، که در آن سِر سوما چاکرابارتی رییس پیشین «بانک اروپایی بازسازی و توسعه» (EBRD) سِمت معاونت را بر عهده گرفت. در تاریخ اول دسامبر ۲۰۲۰، بیش از ۲ هزار و دویست شرکت با مشارکت خارجی در قزاقستان فعالیت می‌‌کردند؛ یک نمونه معمولی، شرکت «توسعه نفت خزر» (Tengizchevroil) است به به وسیله «شورون» و «اکسان‌موبیل» آمریکایی تأسیس شده است. («قزاقستان به کجا می‌رود؟»، بنیاد فرهنگ استراتژیک، ۸ آوریل ۲۰۲۱، برگردان فارسی از تارنگاشت عدالت – دورۀ سوم).
۶) تبعیض اتمی در سازمان همکاری شانگهای. بند ۲۵ بیانیه پایانی نشست دوشنبه سازمان همکاری شانگهای می‌گوید همه «دولت‌های عضو اجرای دائم برنامه جامع اقدام مشترک در مورد برنامه هسته‌ای ایران را مهم می‌دانند، مطابق قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، از همه شرکت‌کنندگان می‌‌خواهند تمام تعهدات خود برای اجرای کامل و مؤثر سند عمل نمایند.» و بند ۲۶ بیانیه هند و پاکستان را که با اسراییل سه کشور اتمی هستند که قرارداد منع گسترش هسته‌ای را امضاء نکرده‌اند مستثنا نموده و می‌گوید : «دولت‌های عضوی که «قرارداد منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای» را امضاء کرده‌اند از رعایت دقیق مفاد این قرارداد، پیشبرد همه‌جانبه و متوازن همه اهداف و اصول آن، تقویت عدم گسترش جهانی رژیم هسته‌ای، پیگیری خلع‌سلاح هسته‌ای، و ارتقای همکاری متقابلاً سودمند در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته ای حمایت می‌کنند.»
در نتیجه، جمهوری اسلامی ایران به مثابه عضو جدید سازمان همکاری شانگهای با پذیرش این دو بند خود را در وضعیتی قرار داده است که دو کشور اتمی هند و پاکستان که خود قرارداد منع گسترش اتمی را امضاء نکرده‌اند، برای آن پیرامون رعایت قرارداد منع گسترش اتمی و اجرای مفاد «برجام» موعظه و تعیین تکلیف نمایند.
۷) عضویت چند کشور در پیمان‌ها و گروه‌بندی‌های متفاوت و بخشاً متضاد. از یک سو، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان، روسیه از اعضای کامل، و بلاروس از اعضای ناظر «سازمان همکاری شانگهای» هستند. از سوی دیگر قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، ارمنستان، بلاروس «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» را تشکیل می‌دهند. در عین‌حال، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان، و بلاروس از اعضای کامل «سازمان پیمان امنیت جمعی» هستند. در بالا، به عضویت هم‌زمان قزاقستان، قرقیزستان، و ازبکستان در «شورای همکاری دولت‌های ترک‌زبان» و رقابت عملی آن گروه‌بندی با «سازمان همکاری شانگهای»، «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» و «سازمان پیمان امنیت جمعی» اشاره شد.
پرچم «پر افتخار» تجارت آزاد با محوریت سازمان تجارت جهانی در دست جمهوری خلق چین
بندهای ۸۲- ۷۵ بیانیه دوشنبه در بخش «همکاری اقتصادی»، اساساً تکرار رئوس اصلی سخنرانی ویژه شی جین‌پینگ رییس‌جمهور چین در همایش مجازی اقتصادی جهانی (داووس) در ۲۵ ژانویه ۲۰۲۱ است.
(برای متن کامل این سخنرانی نگاه کنید به «جهانی‌سازی با ویژگی‌های چینی انترناسیونالیسم نیست» برگردان ع. سهند، در بایگانی تارنگاشت عدالت – دورۀ سوم).
بیانیه چهارجانبه درباره افغانستان و مذاکرات سه‌جانبه با طالبان
اختلافات و تضادها در میان اعضای «شورای همکاری شانگهای» که در بالا به اجمال به آن‌ها اشاره شد باعث شد که آن‌ها نتوانند پیرامون بحران افغانستان به اجماع دست یابند. در نتیجه، چین، روسیه، پاکستان و ایران در حاشیه نشست دوشنبه یک بیانیه چهارجانبه صادر کردند. (برای متن کامل این بیانیه نگاه کنید به«شکست نشست سازمان همکاری شانگهای در رسیدن به اجماع و بیانیه مشترک چهار کشور» برگردان فارسی از تارنگاشت عدالت – دورۀ سوم).
چند روز پس از صدور این بیانیه، نمایندگان سیاسی و دیپلوماتیک چین، روسیه، و پاکستان (بدون حضور چهارمین امضاء کننده بیانیه چهارجانبه نشست دوشنبه) در کابل با نخست‌وزیر موقت امارت اسلامی طالبان ملاقات و مذاکره کردند. («نشست در کابل گامی به سوی ثبات؟»، بنیاد فرهنگ استراتژیک، ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۱، برگردان فارسی از تارنگاست عدالت – دورۀ سوم).
پیوند کوتاه: https://tinyurl.com/t5m8z5nx