تارنگاشت عدالت – دورۀ سوم
منبع: بنیاد فرهنگ استراتژیک
نویسنده: دمیتری نفِدف
۲۵ ژوئن ۲۰۲۱
نقش جدید ترکیه در افغانستان
آنکارا در کجا می‌خواهد «وطن ترکی» دیگری ایحاد کند؟
معارضین «حزب اسلامی ترکستان شرقی» اکنون در ساختار جنبش طالبان ادغام شده‌اند. توجه به این نتیجه جلب می‌شود که «ارزیابی از طالبان به عنوان یک جنبش کاملاً پشتونی و تصور این‌که آن‌ها ایده سلطه پشتون‌ها را حمل می‌کنند، از نظر درک روند فعلی در افغانستان دور از واقعیت است.
در ۲۱ ژوئن، تصرف شهر بلخ در شمال افغانستان به دست طالبان – که در روسیه غیرقانونی است – گزارش شد. مخالفان آشتی‌ناپذیر دولت کابل توانستند یک جاده استراتژیک مهم را قطع کنند، و آن‌ها اکنون به شهر مزارشریف که از مرز ازبکستان چندان دور نیست نزدیک هستند.
طالبان هم‌چنین چندین منطقه را در ولایات فراه، فاریاب، تخار و کندز در مرز تاجیکستان تصرف کرده و غنائم بسیاری به دست آورده است. آن‌ها پیش از این بغلان را تصرف کردند، و اخیراً کنترل جاده‌ای را که از گردنه سالانگ می‌گذرد و شمال و جنوب کشور را بهم متصل می‌کند به دست آوردند.
طالبان تنها در یک ماه گذشته ۴۰ بخش از ۳۸۷ بخش کشور را تصرف کرده است، و در ۱۱۶ بخش دیگر نبرد ادامه دارد. واحدهای دولت افغانستان با عجله برای دفاع از مزارشریف مستقر شدند، اما شکست مستمر آن‌ها امکان نگه داشتن شهر را ناچیز می‌سازد. از مناطق گوناگون گزارش‌هایی درباره پیوستن پرسنل نظامی رژیم کابل به اردوی دشمن، که اغلب با انتقال تجهیزات سنگین همراه است، دریافت می‌شود.
برای دهه‌ها ولایت بلخ تیول یکی از مهم‌ترین و بانفوذترین سیاستمداران افغانستان، و رهبر نظامی ازبک‌های کشور، یعنی عبدالرشید دوستم، که مدت‌ها در ترکیه زندگی کرده و ارتباطات گسترده‌ای هم با این کشور و هم با ازبکستان دارد، تلقی می‌شد. و تعدادی از گزارش‌های اخیر می‌گویند پنتاگون به دنبال «مکان‌های پرش» در قلمرو کشورهای مجاور افغانستان است.
پیروزی‌های نظامی مهم طالبان مصادف بود با بحث‌های گسترده درباره «نقش جدید ترکیه» پس از پایان «عملیات آزادی ماندگار» در سپتامبر. تا ۱۱ سپتامبر چندین هزار سرباز آمریکایی باقیمانده در افغانستان و حدود ۷۰۰۰ سرباز «متحدین» آن برای همیشه افغانستان را ترک خواهند کرد، و ۲۰ سال حضور نظامی پایان خواهد یافت. و دلائلی وجود دارند که نشان می‌دهند آن کشورِ کوه‌ها و بیابان‌ها که ساحل دریا ندارد، نهایتاً به هرج‌مرج سقوط خواهد کرد.
در اجلاس اخیر ناتو، که در آن افغانستان یکی از موضوعات اصلی بود، امکان انتقال فرودگاه بین‌المللی کابل به منطقه مسئولیت ارتش ترکیه مطرح شد. رییس‌جمهور اردوغان پس از ملاقات با رییس‌جمهور بایدن این ایده را بسط داد و پیشنهاد کرد عملیات مقتضی را با مشارکت پاکستان و … مجارستان انجام دهد. شاید آمادکی بوخارست برای اعزام سربازان خود زیر بال مأموریت ترکیه تلاشی برای دلجویی از شرکای ناتو باشد، که از رژیم اوربان بخاطر نادیده گرفتن ارزش‌های اروپایی [مخالفت سرسختانه اوربان با همجنس‌گرایی – عدالت] شدیداً انتقاد کرده‌اند.
شاید همین ملاحظات، حداقل بخشاً، محرک رهبر ترکیه باشند. برخی از این ملاحظات مستقیماً بر کشورهای پسا- شوروی، و نه فقط در آسیای مرکزی یا قفقاز (همانطور که با سفر اخیر رهبر ترکیه با ترانه و رقص در شوشا به نمایس گذاشته شد) تأثیر می‌گذارند. اگر شما برخی از انتشارات رسانه‌های ترکیه را باور نمایید، می‌توانیم درباره بازی مستقل ترکیه در افغانستان، با اتکا بر «نیزه‌های اردوغان»، یعنی اسلام سیاسی، پان – ترکیسم، نوعثمانیسم صحبت کنیم.
آنکارا همه نمایندگان اقلیت‌های ترک افغانستان (ازبک‌ها، ترکمن‌ها، ایماق‌ها، قرقیزها، بخشاً اویغورها و قزاق‌هایی را که از سین‌کیانگ آمدند) «ترک» تلقی می‌کند که اولویت‌های سیاسی آن‌ها «در شمال افغانستان نه تنها بر قومیت، بلکه بر این فاکت قرار دارد که حدود هفت‌و‌نیم میلیون ترک بخشی از طالبان یا هوادار طالبان هستند.» هزاره‌ها را که سنتاً با طالبانی‌های ترک – مغول‌تبار در ولایت بادمیان خصومت دارند، از یاد نبریم. گفته می‌شود ۲۷ درصد جمعیت افغانستان (حدود ۱۱ میلیون از ۴۰ میلیون نفر) به «قبائل ترک‌تبار» تعلق دارند.
ولایات بدخشان، تخار، بلخ، جوزحان، فاریاب، بادغیس، هرات، غور، سرپُل و سمنگان «خانه» جمعیت متمرکز «ترک» تلقی می‌شوند.
نقش بزرگ «رهبران ترک‌تبار» محلی (ازبک‌ها و ترکمن‌ها) در شمال افغانستان در این فاکت برجسته می‌شود که مناطق اسکان قبائل ترک در اواخر دهه ۱۹۹۰ کاملاً تحت کنترل طالبان قرار گرفت. توجه ویژه به دوره ۲۰۲۱ – ۲۰۰۱ (دوره اشغال افغانستان به وسیله آمریکا) معطوف است، که مشخصه آن «برسمیت شناخته شدن» طالبان به وسیله کمک دوباره رهبران ترک محلی بود.
معارضین «حزب اسلامی ترکستان شرقی» اکنون در ساختار جنبش طالبان ادغام شده‌اند. توجه به این نتیجه جلب می‌شود که «ارزیابی از طالبان به عنوان یک جنبش کاملاً پشتونی و تصور این‌که آن‌ها ایده سلطه پشتون‌ها را حمل می‌کنند، از نظر درک روند فعلی در افغانستان دور از واقعیت است.»
ما فکر می‌کنیم که از همه این‌ها به مثابه یک ابزار چانه‌زنی در مذاکرات با واشنگتن به منظور اثبات «غیرقابل جایگزینی» ترکیه در افغانستان استفاده می‌شود. در جریان «کنفرانس دیپلماتیک» که توسط ترکیه درآنتالیا برگزار شد، چاوش اوغلو وزیر امور خارجه از برخی موانعی که کشورش با آن مواجه است ابراز تأسف کرد. و اگرچه محمد حنیف اتمر وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی افغانستان از ایده آنکارا برای تضمین امنیت فرودگاه حمایت کرد، اما کابل نقش پاکستان در این موضع را رد کرد. با توجه به اظهارات اخیر جک سولیوان مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور ایالات متحده، جوانب فنی موضع تحت بررسی است. علاوه بر تأمین مالی مأموریت، آنکارا خواهان حمایت لجستیک، از جمله استقرار پهپادها و تجهیزات نظامی از متحدین ناتو است.
نقش جدید ترکیه در افغانستان فقط در مورد کنترل بر فرودگاه اصلی این کشور، که منبع مهمی در قاچاق جهانی مواد مخدر است نمی‌باشد. تصادفی نیست که شرکای غربی استانبول را به مثابه محل برگزاری کنفرانسی که درباره افغانستان برگزار کردند برگزیدند. فرستادگان ترکیه با اطلاح واشنگتن، اما بدون نارنهادن اهداف بلندمدت خود، اکنون به طور فعال با نمایندگان «ترک‌ها» در افغانستان و جمهوری‌های آسیای میانه در ارتباط هستند.
در عین‌حال، برخی از گروه‌های طالبان به اردوغان هشدار دادند که همراه با متحدان خود در ناتو از افغانستان خارج شود و مرتکب یک «اشتباه بزرگ» نشود. با این حال ، جک سالیوان می‌گوید که تهدیدهای طالبان نباید ترکیه را از مأموریت شریف آینده خود در فرودگاه پایتخت افغانستان منصرف سازد: «ما باور نداریم که آنچه طالبان علنی گفت باید مانعی در برابر تلاش‌های بشود،که برای ایجاد این حضور امنیتی، که به نوبه خود امکان انجام مأموریت‌های بین‌المللی – مأموریت‌های دیپلماتیک را فراهم خواهد، در جریان است.»
و گرچه بعید است آنکارا نقش مهمی در حل بحران افغانستان داشته باشد (رقابت بسیار شدید است)، با این وجود ایجاد زیرساخت نفوذ ترکیه در افغانستان پیامدهای بلندمدتی برای جمهوری‌های شوروی سابق واقع در شمال آمو دریا و رود پنج خواهد داشت. و در قلمرو فدراسیون روسیه مناطقی وجود دارند که ایدئولوگ‌های «توران بزرگ» ممکن است روزی آن‌ها را به مثابه «وطن ترکی» اعلام کنند.
https://www.fondsk.ru/news/2021/06/25/o-novoj-roli-turcii-v-afganistane-53865.html
پیوند کوتاه: https://tinyurl.com/5hnecsy4