تارنگاشت عدالت – دورۀ سوم
منبع: نیوز کلیک
۲۷ اوت ۲۰۲۱
نویسنده: آمیتابا روی‌چودری
روند صلح افغانستان تحت‌الشعاع توافقنامه ۲۰۲۰ آمریکا – طالبان
غلام روحانی یکی از رهبران طالبان است که فرماندهی دسته‌ای را داشت که در ۱۵ اوت کابل را تصرف کرد. وی به مدت ۸ سال در بازداشتگاه گوانتانامو زندانی بود، و در میان ۱۳ زندانی افغانی بود که در دسامبر ۲۰۰۷ پس از این‌که یک بررسی نظامی به این نتیجه رسید که وی یک خطر «متوسط» برای آمریکا و متحدانش به شمار می‌آید، آزاد شد. گفته می‌شود روحانی حتا پس از آن‌که به بازجویان نظامی آمریکایی گفت که او عضو طالبان و برادر زنش فرمانده اطلاعاتی طالبان است آزاد شد.
در سال ۲۰۱۵، پنج عضو ارشد طالبان در ازای آزادی یک گروهبان ارتش آمریکا از بازداشتگاه گوانتانامو آزاد شدند. آزاد‌شدگان عبارت بودند از ملا محمد فضل، رییس ستاد پیشین طالبان؛ ملا نور‌الله نوری، از نزدیکان ملا محمد عمر، از بنیان‌گذاران طالبان و نخستین فرمانده عالی آن؛ عبدالحق واسق، معاون پیشین اطلاعات طالبان؛ و خیرالله سعدی ولی خیرخواه و محمد نبی از اعضای ارشد طالبان.
ابوبکر البغدادی، تروریست عراقی که در سال ۲۰۱۴ نخستین رئیس (امیر) «دولت اسلامی عراق و شام» (که اکنون با نام «دولت اسلامی» شناخته می‌شود) شد، در سال ۲۰۰۴ از زندان «کمپ بوکا» ایالات متحده [در نزدیکی بندر ام‌القصر در کشور عراق و در نزدیکی مرز کویت – عدالت] آزاد شد. او به مدت ده ماه در زندان بود و به این دلیل که یک زندانی «سطح پاییم» به شمار می‌آمد، آزاد شد. چند سال بعد، ایالات متحده برای اطلاعاتی که بتواند منجر به دستگیری وی شود، ۲۵ میلیون دلار پاداش اعلام کرد. با این حال البغدادی در اکتبر ۲۰۱۹ در حمله «نیروی دلتا» و «تکاروان ارتش» ایالات متحده به روستای باریشا در نزدیکی ادلب در سوریه، خودکشی کرد.
این‌ها از جمله هزاران تروریستی بودند که در سال‌های گذشته از زندان‌های آمریکا آزاد شدند. بسیاری از این رهبران و کادرها اکنون ستون فقرات ماشین جنگی طالبان و نیروهای متحد آن مانند القاعده و دولت اسلامی، به ویژه واحد خراسان آن را تشکیل می‌دهند. این جنگجویان علاوه بر صدها نفری هستند که در حملات اخیر طالبان غارتگر از زندان‌های سراسر افغانستان آزاد شده‌اند.
توافق‌‌های آشکار و پنهان ایالات متحده با گروه‌های تروریستی
آزادی این‌گونه زندانیان، که بسیاری از آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردارند، توسط نیروهای ایالات متحده و ناتو عمدتاً به مثابه بخشی از برخی توافق‌ها/ترتیبات آشکار یا پنهان که مقامات نظامی یا اطلاعاتی ایالات متحده با این گروه‌ها داشته‌‌اند، صورت گرفته است.
یکی از مهم‌ترین توافق‌نامه‌ها، توافقنامه بین دولت سابق دونالد ترامپ و طالبان در ۲۹ فوریه ۲۰۲۰ بود، که عنوان آن «توافقنامه برای برقراری صلح در افغانستان بین امارت اسلامی افغانستان که به وسیله ایالات متحده به مثابه یک دولت شناخته نمی‌شود و به طالبان معروف است، و ایالات متحده آمریکا» می‌باشد.
طالبان پس از تصرف بخش‌های وسیعی از کشور می‌خواهد «امارت اسلامی افغانستان» را تأسیس کنند. این توافقنامه، در میان موارد دیگر، روند خروج نیروهای ایالات متحده، آزادی زندانیان هر دو طرف، ندادن فضا به گروه‌های تروریستی خارجی به وسلیه طالبان، عدم خشونت علیه ایالات متحده و متحدین آن و گقت‌و‌گوی درون-افغانی، مشخص می‌کند.
هند نماینده خود، شری پ. کوماران سفیر وقت در قطر را به این مذاکرات فرستاد. توافقنامه ۲۰۲۰ در آستانه آخرین مذاکرات درون-افغانی بین طالبان و دولت افغانستان در دوحه منعقد شد. توافقنامه ۲۰۲۰ اساساً خواستار خروج نیروهای ایالات متحده و نیروهای ائتلاف از افغانستان در ازای این تعهد بود که طالبان به گروه‌های تروریستی اجازه فعالیت در خاک افغانستان را نمیخواهد داد.
این توافقنامه وجود یک دولت دایر در افغانستان را برای مذاکرات در نظر گرفت. توافقنامه هم‌چنین یک جدول زمانی را برای آغاز پاکسازی پنج پایگاه نظامی و آزادی هزاران زندانی طالبان تعیین نمود. توافقنامه علاوه بر درخواست از طالبان برای تضمین حقوق دموکراتیک و انسانی و آزادی زندانیان، می‌گوید واشنگتن مذاکرات دیپلماتیک خود را با سازمان ملل متحد برای حذف اعضای طالبان از «فهرست تحریم‌ها» آغاز خواهد کرد.
تصرف اخیر افغانستان توسط طالبان – استان به استان و عمدتاً بدون مقاومت- بلافاصله پس از مذاکرات صلح درون-افغانی در سال جاری، برنامه‌ریزی شده به نظر می‌رسد. استان‌ها مانند دومینو سقوط کردند با ارتش ملی افغانستان در بیش‌تر مناطق عملاً درهیچ جنگی درگیر نشد.
مجموعه شکست‌های تکان‌دهنده در درجه نخست به دلیل عقب‌نشینی ناگهانی نیروهای آمریکایی و تسلیم شدن واحدهای نظامی افغانستان، عمدتاً به دلیل کمبود جدی سلاح و تجهیزات و از بین رفتن سیستم ارتباطی آن توسط نیروهای عقب‌نشسته ایالات متحده رخ داد. گویی نیروهای طالبان برای حمله منتظر بودند ایالات متحده نیروهای خود را خارج کند و پایگاه‌ها و زیرساخت‌های آن‌ها را برچیدند.
پرسش‌هایی پیرامون توافقنامه ۲۰۲۰
دولت افغانستان نه بخشی از این مذاکرات، و نه امضاکننده این توافقنامه بود. گرچه طرف آمریکایی تلاش کرد تا اشرف غنی، رئیس‌جمهور وقت را در جریان کار خود قرار دهد، اما طالبان تأکید کرد که دولت افغانستان جایی در مذاکران ندارد زیرا فاقد مشروعیت است – و این موضع غالب شد.
نگاه دقیق‌تر به متن توافقنامه ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که دلایل قابل توجهی برای نگرانی دولت هند وجود دارد. کارشناسان امنیتی این توافق را «کاملاً یک‌جانبه» می‌نامند و می‌گویند نمی‌توان انتظار داشت که گروه‌های شبه نظامی به وعده‌های خود پای‌بند بمانند. یک کارشناس امنیتی گفت «طالبان نمی‌تواند به وعده‌های خود عمل کنند، اما ایالات متحده افغانستان را به آن‌ها تحویل داده است. هیچ اشاره‌ای به قانون اساسی، قانون، دموکراسی و انتخابات وجود ندارد».
یک موضوع عمده موجب نگرانی این است که آیا هند در تعریف اصطلاح «ایالات متحده و متحدین آن» می‌گنجد. بر اساس این توافقنامه، طالبان «سازوکارهای اجرایی را تضمین کرده است که مانع استفاده خاک افغانستان به وسیله هر گروه یا فرد علیه امنیت ایالات متحده و متحدین آن می‌شود.» باید دید آیا گروه‌های مورد حمایت پاکستان که هند را تهدید می‌کنند در خاک افغانستان فعالیت خواهند کرد.
تأثیر آزادی هزاران زندانی طالبان نیز نگران کننده است. این شامل «شبکه حقانی» می‌شود که بر اساس گزارش‌ها، تروریست‌های «لشکر طیبه» با آن‌ها هم‌سو هستند. هم‌چنین گفته می‌شود که این شبکه مسئول انفجار سفارت هند در کابل در سال ۲۰۰۸ بود. این گروه عمدتاً در منطقه وزیرستان شمالی پاکستان مستقر است و عملیات مرزی را در شرق افغانستان و کابل انجام می‌دهد.
توافقنامه هم‌چنین به یک جدول زمانی برای خروج نیروهای ایالات متحده و تعهد به پاکسازی پنج پایگاه و کاهش سطح قابل توجه نیروهای نظامی اشاره می‌کند. توافقنامه هم‌چنین گردن نهادن در برابر احتمال یک حکومت تحت رهبری طالبان را در نظر می‌گیرد و نتیجتاً گفتوگوی درون-افغانی را که در دوحه در جریان است در حاشیه قرار می‌دهد. کارشناسان پرسیدند آیا ترامپ «افغانستان را به طالبان تسلیم کرده است؟».
توافقنامه هم‌چنین پرسش‌هایی را پیرامون وضعیت جدیدی که اکنون در کابل در حال‌ظهور است و طالبان افسار آن را در دست دارد، پیش می‌کشد. کارشناسان گفتند این مسأله که افغانستان یک دمکراسی خواهد شد، یا به مزاحمت برای هند ادامه خواهد داد، موضوعی نیست که بتوان به آن با عینک ایالات متحده نگاه کرد.
از سوی دیگر، طالبان یک سازمان واحد نیست، بلکه ائتلافی از فرماندهان و شبه‌نظامیان گوناگون در سراسر افغانستان است که در مورد جنگ و توافقنامه نظرات متضادی دارند. رهبران طالبان که پیرامون این توافقنامه مذاکره کردند از رهبری گروهی هستند که به نام «شورای کویته» شناخته می‌شود، «شورای کویته» از داخل پاکستان فعالیت می‌کند و عمدتاَ یک سازمان سیاسی و اقتصادی است.
طبق گزارش‌ها «شورای کویته» تجارت پُرسود تریاک و هروئین را که هزینه عملیات نظامی طالبان از آن تأمین می‌شود کنترل می‌کند. شورا توسط رهبران ارشد طالبان مانند حيبت‌الله آخوندزاده، رئيس کنونی آن، محمد يعقوب، محمد عمر و عبدالغنی برادر، موسس اين گروه رهبری می‌شود.
گرچه این رهبران در داخل طالبان از قدرت فوق‌العاده‌ای برخوردارند، اما آن‌ها تجربه نظامی کمی دارند یا هیچ تجربه‌ای ندارند و بنابراین فرماندهان میدانی به آن‌ها اعتماد نمی‌کنند. این فرماندهان عموماً از رهبری «شورا» جوان‌تر هستند. به لطف این فرماندهان منطقه‌ای، طالبان اکنون تقریباً کل کشور را تحت کنترل خود دارد. باید دید این که آیا آن‌ها هم‌چنان از دستورات «بزرگان» خود (شورا) اطاعت خواهند کرد.
به گفته کارشناسان، دهلی نو پشتیبان قوی دولت‌های سابق افغانستان بوده و از سال ۲۰۰۱ سه میلیارد دلار در توسعه زیرساخت‌ها و فعالیت‌های اقتصادی در افغانستان سرمایه‌گذاری کرده است. اهداف اصلی هند به حداقل رساندن نفوذ پاکستان و جلوگیری از تبدیل شدن افغانستان به پناهگاهی برای معارضین ضد هند است.
دهلی نو خواهان فراگیر بودن روند صلح – به رهبری افغان، متعلق به افغان و تحت کنترل افغان- بوده است. دهلی نو در روند صلح و آشتی در افغانستان درگیر بوده، اما هیچ مذاکره رسمی با طالبان نداشته است. هند می‌خواهد اطمینان حاصل کند که این روند نباید به «فضاهای خارج از کنترل»، که تروریست‌ها و نمایندگان آن‌ها بتوانند در آن مستقر شوند، بیانجامد. هند هم‌چنین به اطلاع ایالات متحده رسانده است که فشار بر پاکستان برای سرکوب شبکه‌های تروریستی در خاک آن کشور باید حفظ شود.
پیوند کوتاه: https://tinyurl.com/wpjczdez